نظام علّی و معلولی که از تاءثیر مبداء فاعلی و تاءثّر مبداء قابلی شکل می گیرد، دارای صورت های گونه گون است که برای هر قسمی حکم خاص پیش بینی شده است و در این جا به برخی از آن اقسام اشاره می شود:

قسم اول ، آن که هیچ محدودیتی در بین نباشد؛ نه در طرف فاعل و نه در طرف قابل و سرّ عدم تحدید در مبداء فاعلی این است که فاعل قادر مطلق است و در قدرت نامتناهی مجال تحدید نیست و راز عدم محدودیّت در مبداء قابلی این است که قابل معدوم محض است و با افاضه فاعل از لَیْس ‍ تام به اَیس تامّ می رسد و لیس تامه او به کان تامه ، تبدیل می شود و چون قابل هیچ سهمی از هستی ندارد، مجالی برای تعیین حد از طرف او نخواهد بود. البته مرز تحدید مفهومی یا ماهوی محفوظ است .

قسم دوم ، آن که گرچه از طرف فاعل مطلق و قادر نامتناهی تحدیدی وجود ندارد، ولی از طرف قابل محدودیت محفوظ است ؛ زیرا هویت ویژه قابل تعیین کننده ظرفیّت قبول است ؛ نظیر آنچه در جمله (فساءلت اءودیة بقدرها)(1673) ارائه شده است .

قسم سوم ، آن که از هر دو طرف محدودیّت یافت می شود؛ مانند فاعلِ ممکن و قابل مشخص که محدود بودن هر دو طرف نیازی به توضیح ندارد.

قسم چهارم ، آن که از طرف قابل تحدیدی یافت نمی شود، ولی فاعل محدود است ؛ نظیر آن که موجود محدود امکانی بخواهد چیزی را فرضاً از کتم عدم موجود کند که در این جا چون قابل معدوم است ، غیر از تحدید مفهومی و ماهوی محدودیت دیگری از طرف او وجود ندارد.

آنچه در این مبحث سهم تعیین کننده دارد، توجه به محدود بودن مبداء قابلی است . گاهی این تحدید به لحاظ تجرّد و مادیتِ قابل است ؛ زیرا موجود مجرد برتر از حدّ موجود مادی است و موجود مادی فروتر از حدّ موجود مجرّد است و هیچ کدام بدون واسطه محکوم احکام دیگری نخواهد بود؛ یعنی می توان مثلاً عصا را مار کرد و می شود از کوه شتر پدید آورد و نظایر آن ، لیکن نمی شود مجرّد تام را مادی و مادی محض را مجرد تام کرد؛ چنان که نمی شود مجرّد تام را مادی و مادی محض را مجرد تام کرد؛ چنان که نمی شود در ظرف محدود با حفظ حدّ آن ، مظروفِ وسیع تر قرار داد، بلکه باید قبلاً در ظرف یا در مظروف تصرّف کرد، وگرنه تعبیه مظروف زیاد در ظرف تنگ با حفظ افزایش مظروف و کاهش ظرف مستلزم محذور جمع دو نقیض است ؛ چنان که حضرت امام صادق علیه السلام نقل می کند که به حضرت امیرمؤ منان علیه السلام گفته شد: آیا پروردگار تو می تواند دنیا را در پوست تخم مرغ جا دهد، بدون آن که دنیا کوچک یا پوست تخم مرغ بزرگ شود؟ امیر مؤ منان علیه السلام فرمود: إ نّ اللّه تبارک و تعالی لایُنسب إلی العجز، والذی ساءلتنی لایکون (1674)؛ یعنی خداوند هرگز به ناتوانی منسوب نمی شود (قدرت او نامحدود است ) و آنچه تو خواستی و پیشنهاد دادی شدنی نیست ؛ یعنی قرار دادن مظروف بزرگ با حفظ افزایش در ظرف کوچک با حفظ کاهش مستلزم جمع دو نقیض است که ذاتاً شدنی نیست . پس صرف اطلاق قدرت و نامتناهی بودن آن برای تحقق یک چیز کافی نیست ، بلکه آن شی ء باید گذشته از امکان ذاتی دارای امکان وقوعی بوده و هیچ گونه امتناعی آن را همراهی نکند.

 نقل از حضرت آیت الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج5